Περί λαγνείας – α΄

(Από την «Μπαγκαβάντ-γκίτα όπως ακριβώς είναι», 3.36-41)

Είπε ο Αρτζούνα: Ω απόγονε των Βρίσνι, τι ωθεί τον άνθρωπο στην αμαρτία, ακόμη και παρά τη θέλησή του, σαν να υποχρεώνεται δια της βίας;

Είπε ο μακάριος Κύριος: Είναι μόνο ο πόθος  για ηδονή, ω Αρτζούνα, ο οποίος γεννιέται από την επαφή με την υλική κατάσταση του πάθους και ύστερα μετατρέπεται σε οργή· είναι ο αμαρτωλός εχθρός αυτού του κόσμου και καταβροχθίζει τα πάντα.

Όπως η φωτιά σκεπάζεται από καπνό, όπως ο καθρέφτης σκεπάζεται από σκόνη ή όπως το έμβρυο σκεπάζεται από τη μήτρα, έτσι και το ζωντανό ον σκεπάζεται από διαφορετικούς βαθμούς λαγνείας.

Έτσι, η αγνή συνείδηση του ανθρώπου σκεπάζεται από τον προαιώνιο εχθρό της, τον πόθο για ηδονή,  που δεν ικανοποιείται ποτέ και κατακαίει σαν φωτιά.

Ο πόθος για ηδονή, που κρύβει την πραγματική γνώση του ζωντανού όντος και του προκαλεί σύγχυση, εδρεύει στις αισθήσεις, τον νου και τη νοημοσύνη.

Γι’ αυτό, ω Αρτζούνα, άριστε των Μπάρατα, χαλιναγώγησε ευθύς εξαρχής αυτό το μέγα σύμβολο της αμαρτίας (τη λαγνεία), επιβάλλοντας κανόνες στις αισθήσεις, και σκότωσε αυτόν τον καταστροφέα της γνώσης και της αυτοσυνειδητοποίησης.

Σχόλιο του Σρίλα Μπακτιβεντάντα Σουάμι Πραμπουπάντα: Η ζωντανή οντότητα, ως τμήμα του Υπερτάτου Κυρίου, είναι αρχικά πνευματική, αγνή και απαλλαγμένη από κάθε υλική μίανση. Συνεπώς, από τη φύση της δεν εκτίθεται στις αμαρτίες του υλικού κόσμου. Αλλά όταν βρίσκεται σε επαφή με την υλική φύση δρα με πολλούς αμαρτωλούς τρόπους χωρίς δισταγμό και ενίοτε και παρά τη θέλησή της. Επομένως, η ερώτηση του Αρτζούνα προς τον Κρίσνα είναι πολύ αισιόδοξη, ως προς τη στρεβλή φύση των ζωντανών όντων. Παρόλο που ορισμένες φορές η ζωντανή οντότητα δεν επιθυμεί να δράσει με τρόπο αμαρτωλό, υποχρεώνεται να το κάνει. Ωστόσο, οι αμαρτίες δεν επιβάλλονται από την Υπέρτατη Ψυχή εντός μας, αλλά οφείλονται σε έναν άλλο λόγο, όπως εξηγεί ο Κύριος στην επόμενη στροφή.

Όταν το ζωντανό ον έρχεται σε επαφή με την υλική δημιουργία και ειδικά με την κατάσταση του πάθους, η αιώνια αγάπη του για τον Κρίσνα μετατρέπεται σε λαγνεία, σε πόθο για ηδονή. Ή, με άλλα λόγια, το αίσθημα της αγάπης για τον Θεό μεταμορφώνεται σε λαγνεία, όπως το γάλα σε επαφή με κάποια βακτήρια μεταμορφώνεται σε γιαούρτι. Και μετά ξανά, όταν ο πόθος για ηδονή μένει ανικανοποίητος, μετατρέπεται σε οργή· η οργή μετατρέπεται σε πλάνη και η πλάνη παρατείνει την υλική ύπαρξη. Συνεπώς, ο πόθος για ηδονή, δηλαδή η λαγνεία με την ευρεία έννοια, είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του ζωντανού όντος, είναι δε η λαγνεία και μόνο που παρακινεί το αγνό ζωντανό ον να παραμένει περιπλεγμένο στον υλικό κόσμο. Η οργή είναι η εκδήλωση της κατάστασης της άγνοιας· η κατάσταση αυτή φανερώνεται με τη μορφή της οργής, αλλά και των υποπροϊόντων της. Αν, επομένως, η κατάσταση του πάθους, αντί να εκφυλιστεί σε άγνοια, υψωθεί στην κατάσταση της αγαθότητας με βάση τους καθορισμένους κανόνες για τη ζωή και τη δράση, τότε μπορεί κανείς να σωθεί από τον ξεπεσμό της οργής μέσω της πνευματικής προσκόλλησης.

Το Υπέρτατο Πρόσωπο της Θεότητας επεκτάθηκε σε πολλά πρόσωπα για τη διαρκώς αυξανόμενη πνευματική ευδαιμονία Του, οι δε ζωντανές οντότητες αποτελούν συστατικά μέρη αυτής της πνευματικής ευδαιμονίας. Διαθέτουν επίσης μερική ανεξαρτησία, αλλά λόγω κακής χρήσης της ανεξαρτησίας τους, όταν η διάθεση για προσφορά υπηρεσίας μετατρέπεται σε τάση για αισθησιακή απόλαυση, υπάγονται στην εξουσία της λαγνείας. Ο υλικός κόσμος δημιουργείται από τον Κύριο για να προσφέρει στις υποκείμενες σε όρους ψυχές τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν αυτές τις τάσεις λαγνείας και όταν αισθανθούν εντελώς αμήχανες από τις παρατεταμένες πράξεις λαγνείας, οι ζωντανές οντότητες αρχίζουν να αναρωτιούνται σχετικά με την πραγματική τους θέση.

Αυτή η αναζήτηση είναι η αρχή των Βεντάντα-σούτρα, όπου αναφέρεται, ατατο μπραμα-τζιγκιασα: θα πρέπει να αναζητά κανείς τον Υπέρτατο. Ο δε Υπέρτατος ορίζεται στη Σρίμαντ-Μπαγκαβατάμ ως τζανμαντιασια γιατο ‘νιαβαντ ιταρατας τσα, δηλαδή «Η αρχή των πάντων είναι το υπέρτατο μπραμαν». Συνεπώς, η αρχή της λαγνείας βρίσκεται και αυτή στον Υπέρτατο. Αν, επομένως, η λαγνεία μετατραπεί σε αγάπη για τον Υπέρτατο, δηλαδή σε συνείδηση του Κρίσνα ή, με άλλα λόγια, σε επιθυμία να προσφέρονται όλα στον Κρίσνα, τότε και η οργή και η λαγνεία μπορούν να αποκτήσουν πνευματικό χαρακτήρα. Ο Χάνουμαν, ο μέγας υπηρέτης του Κυρίου Ράμα, εστίασε την οργή του στους εχθρούς του για την ικανοποίηση του Κυρίου. Επομένως, η οργή και η λαγνεία, όταν χρησιμοποιηθούν με συνείδηση του Κρίσνα, από εχθροί, γίνονται φίλοι μας.

Υπάρχουν τρεις βαθμοί κάλυψης του ζωντανού όντος που κρύβουν την αγνή του συνείδηση. Η κάλυψη αυτή δεν είναι παρά ο πόθος για ηδονή που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, όπως καπνός στη φωτιά, σκόνη στον καθρέφτη και μήτρα γύρω από το έμβρυο. Όταν η λαγνεία παρομοιάζεται με καπνό, σημαίνει ότι η φωτιά του ζωντανού σπινθήρα μπορεί να γίνει ελάχιστα αντιληπτή. Με άλλα λόγια, όταν το ζωντανό ον φανερώνει τη συνείδηση του Κρίσνα πολύ λίγο, μπορεί να παρομοιασθεί με τη φωτιά που καλύπτεται από καπνό. Μολονότι δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά, στο πρώιμο στάδιο δεν υπάρχει φανερή εκδήλωση φωτιάς. Το στάδιο αυτό είναι σαν την αρχή της συνείδησης του Κρίσνα. Η σκόνη στον καθρέφτη αναφέρεται στη διαδικασία καθαρισμού του καθρέφτη του νου με μία από τις πολλές πνευματικές μεθόδους. Η καλύτερη μέθοδος είναι να ψέλνει κανείς τα άγια ονόματα του Κυρίου. Το έμβρυο το καλυπτόμενο από τη μήτρα αποτελεί παρομοίωση που εικονογραφεί μια κατάσταση ανημπόριας, επειδή το μωρό στη μήτρα είναι τόσο αβοήθητο ώστε δεν μπορεί ούτε να κουνηθεί. Αυτό το στάδιο ύπαρξης μπορεί να παρομοιασθεί με εκείνο των δέντρων. Τα δέντρα είναι και αυτά ζωντανά όντα, αλλά έχουν περιέλθει σε μια τέτοια κατάσταση ύπαρξης εξαιτίας της μεγάλης λαγνείας τους, ώστε είναι σχεδόν χωρίς καθόλου συνείδηση. Ο σκεπασμένος με σκόνη καθρέφτης παρομοιάζεται με τα ζώα και τα πουλιά και η φωτιά η σκεπασμένη από καπνό με τα ανθρώπινα όντα. Στην ανθρώπινη μορφή ζωής το ζωντανό ον μπορεί να αφυπνίσει λίγο τη συνείδηση του Κρίσνα και εάν σημειώσει περαιτέρω πρόοδο, η φωτιά της πνευματικής ζωής μπορεί να ανάψει. Με προσεκτικό χειρισμό του καπνού της φωτιάς, η φωτιά μπορεί να αποκτήσει φλόγες. Γι’ αυτό η ανθρώπινη μορφή ζωής είναι ευκαρία για το ζωντανό ον να αποδράσει από τον εναγκαλισμό της υλικής ύπαρξης. Στην ανθρώπινη μορφή ζωής μπορεί κανείς να υποτάξει τον εχθρό, τη λαγνεία, καλλιεργώντας τη συνείδηση του Κρίσνα με επιδέξια καθοδήγηση.

Στη Μάνου-σμρίτι λέγεται ότι η λαγνεία δεν ικανοποιείται από καμία ποσότητα αισθησιακής απόλαυσης, όπως ακριβώς η φωτιά δεν σβήνει ποτέ αν τροφοδοτείται συνεχώς με καύσιμα. Στον υλικό κόσμο, το κέντρο κάθε δραστηριότητας είναι το σεξ και γι’ αυτό ο υλικός κόσμος ονομάζεται μαϊτουνια-αγκαρα, δηλαδή τα δεσμά της σεξουαλικής ζωής. Στις συνηθισμένες φυλακές οι εγκληματίες φυλάγονται σε σίδερα. Παρόμοια, οι εγκληματίες που δεν πειθαρχούν στους νόμους του Κυρίου αλυσοδένονται με τη σεξουαλική ζωή. Πρόοδος του υλικού πολιτισμού στη βάση της ικανοποίησης των αισθήσεων σημαίνει αύξηση της διάρκειας της υλικής ύπαρξης του ζωντανού όντος. Γι’ αυτό η λαγνεία είναι το σύμβολο της άγνοιας μέσω της οποίας το ζωντανό ον παραμένει μέσα στον υλικό κόσμο. Ενώ απολαμβάνει κανείς με τις αισθήσεις του μπορεί να εμφανίζεται κάποιο αίσθημα ευτυχίας, αλλά στην πραγματικότητα αυτή η υποτιθέμενη ευτυχία είναι ο ύψιστος εχθρός εκείνου που την απολαμβάνει.

Ο εχθρός έχει καταλάβει διάφορες στρατηγικές θέσεις στο σώμα της υποκείμενης σε όρους ψυχής και γι’ αυτό ο Κρίσνα κάνει νύξεις γι’ αυτά τα σημεία, ώστε όποιος θέλει να υποτάξει τον εχθρό να γνωρίζει πού μπορεί να τον βρει. Ο νους είναι το κέντρο κάθε δραστηριότητας των αισθήσεων και η δεξαμενή κάθε ιδέας για την ικανοποίησή τους· και ως αποτέλεσμα, ο νους και οι αισθήσεις γίνονται το καταφύγιο της λαγνείας. Στη συνέχεια, η νοημοσύνη γίνεται το επίκεντρο των λάγνων τάσεων. Η νοημοσύνη είναι ο κοντινότερος γείτονας της πνευματικής ψυχής. Η λάγνα νοημοσύνη παρακινεί την πνευματική ψυχή να αποκτήσει το ψεύτικο εγώ και να ταυτιστεί με την ύλη και επομένως με τον νου και τις αισθήσεις. Η πνευματική ψυχή εθίζεται στην απόλαυση των υλικών αισθήσεων και αυτό το εκλαμβάνει εσφαλμένα ως αληθινή ευτυχία. Αυτή η λανθασμένη ταύτιση της πνευματικής ψυχής εξηγείται πολύ όμορφα στη Σρίμαντ-Μπαγκαβατάμ (10.84.13):

γιασιατμα-μπουντιχ κουναπε τρι-ντατουκε

σβα-ντιχ καλατραντισου μπωμα ιντιαντιχ

γιατ-τιρτα-μπουντιχ σαλιτε να καρχιτσιτζ

τζανεσβ αμπιγκιεσου σα εβα γκοκαραχ

«Ένα ανθρώπινο ον το οποίο ταυτίζει αυτό το σώμα που είναι φτιαγμένο από τρία υλικά στοιχεία με τον εαυτό του, το οποίο θεωρεί τα υποπροϊόντα του σώματος συγγενείς του, το οποίο θεωρεί τη γη όπου γεννήθηκε άξια λατρείας και το οποίο πηγαίνει στους τόπους προσκυνήματος μόνο για να λουσθεί, αντί να συναντήσει ανθρώπους με υπερβατική γνώση, θα πρέπει να θεωρείται γάιδαρος ή μοσχάρι».

Ο Κύριος συνέστησε στον Αρτζούνα να επιβάλει ρυθμιστικούς κανόνες στις αισθήσεις ευθύς εξαρχής, προκειμένου να μπορέσει να χαλιναγωγήσει τον μέγιστο αμαρτωλό εχθρό, τη λαγνεία, η οποία καταστρέφει την ορμή για αυτοσυνειδητοποίηση και ιδιαίτερα τη γνώση του εαυτού. Η λέξη γκιάναμ αναφέρεται στη γνώση του εαυτού σε αντιδιαστολή με τον μη εαυτό (το μη ον) ή, με άλλα λόγια, στη γνώση ότι η πνευματική ψυχή δεν είναι το σώμα. Η λέξη βιγκιάναμ αναφέρεται στη συγκεκριμένη γνώση της πνευματικής ψυχής, καθώς και στη γνώση της καταστατικής της θέσης και της σχέσης της με την Υπέρτατη Ψυχή. Η Σρίμαντ-Μπαγκαβατάμ εξηγεί:

γκιαναμ παραμα-γκουχιαμ με   γιαντ-βιγκιανα-σανμαβιταμ

σαραχασιαμ ταντ-ανγκαμ τσα   γκριχανα γκαντιταμ μαγια

«Η γνώση του εαυτού και του Υπέρτατου Εαυτού είναι πολύ εμπιστευτική και μυστηριώδης και καλύπτεται από τη μαγια, αλλά μπορεί να γίνει κατανοητή αν την εξηγήσει ο Ίδιος ο Κύριος». Η Μπαγκαβάντ-γκίτα μας προσφέρει αυτή τη γνώση και ιδιαίτερα τη γνώση του εαυτού. Τα ζωντανά όντα είναι τμήματα του Κυρίου και επομένως προορισμός τους είναι να υπηρετούν τον Κύριο. Η συνείδηση αυτή ονομάζεται συνείδηση του Κρίσνα. Πρέπει, λοιπόν, από την αρχή της ζωής να αποκτήσει κανείς συνείδηση του Κρίσνα και να δρα αναλόγως.

Η λαγνεία είναι απλώς η διαστρεβλωμένη αντανάκλαση της αγάπης για τον Θεό, η οποία είναι κάτι φυσικό για όλα τα ζωντανά όντα. Αλλά εάν κάποιος εκπαιδευτεί στη συνείδηση του Κρίσνα από την αρχή, αυτή η φυσιολογική αγάπη για τον Θεό δεν μπορεί να εξελιχθεί σε λαγνεία. Όταν η αγάπη για τον Θεό εξελιχθεί σε λαγνεία, είναι πολύ δύσκολο να επανέλθει στη φυσιολογική της κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, η συνείδηση του Κρίσνα είναι τόσο ισχυρή, ώστε ακόμη και κάποιος που αρχίζει αργά μπορεί να αναπτύξει αγάπη για τον Θεό, ακολουθώντας τις ρυθμιστικές αρχές της υπηρεσίας αφοσίωσης. Επομένως, σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής ή από τη στιγμή που θα κατανοήσει κανείς πόσο κατεπείγον είναι, μπορεί να αρχίσει να ελέγχει τις αισθήσεις έχοντας συνείδηση του Κρίσνα, προσφέροντας υπηρεσία αφοσίωσης στον Κύριο και έτσι να μετατρέψει τη λαγνεία σε αγάπη για τον Θεό, πράγμα που αποτελεί το ύψιστο στάδιο τελειότητας της ανθρώπινης ζωής.

Μετάφραση: Γ.Δ. Κωνσταντόπουλος